Uit het Jappenkamp - Jac Zitman

Het is een indrukwekkende vrouw, die mijn behandelkamer binnenkomt. Ze is een grote, licht getinte vrouw van achter in de zestig, met prachtig zwart haar en mooie levendige ogen. Echt zo'n vrouw die alleen al door haar verschijning indruk maakt op iedereen die haar ontmoet. Ze heeft een mooie, volle stem en ze onderstreept haar woorden met majesteiteuzie gebaren. Toch, toen ik haar goed aankeek, zag ik dat deze vrouw het niet altijd even gemakkelijk heeft gehad in haar leven.

'Ik heb een Indonesische vader en een Hollandse moeder', vertelde ze me, 'en ben in Indië opgegroeid'. 'Mijn vader was een vreselijke man, die mijn moeder veel sloeg en zich als een ware tiran gedroeg'. 'Buiten de deur moesten we ons heel netjes gedragen, als echte lady's, zodat hij trots op ons kon zijn, maar binnenshuis was hij vreselijk, als ik er nog aan denk krimpt mijn hart weer samen'. 'De enige waar ik echt van hield was onze oude herdershond, maar als mijn vader zag dat ik met hem speelde, kreeg het arme dier ook nog een schop van hem'. 'Het arme beest heeft de bezetting door de Jappen niet overleefd'.'Toen mijn moeder en ik in de oorlog naar het vrouwenkamp moesten, beleefde ik dat in eerste instantie als een bevrijding'. 'Eindelijk waren we weg bij die man, mijn vader, die mijn jeugd tot een hel maakte'.

Ik kreeg sterk het gevoel dat er nog veel meer te vertellen was over haar jeugd in het voormalig Nederlands Indië.

Eigenlijk wil ik niet meer weten dan mijn patiënten mij willen vertellen, maar ik had sterk de indruk dat het in dit geval toch heel belangrijk was. 'Wat gebeurde er nog meer', vroeg ik haar dan ook, 'ik heb het gevoel dat U niet alles verteld'. Het was alsof haar gezicht vergrijsde, haar ogen werden vochtig, en haar lichaam zakte in elkaar. 'Dit heb ik maar aan één iemand in mijn leven verteld' zei ze, terwijl er een enorme snik tevoorschijn kwam. 'Aan "De Moeder", een oude vrouw in het jappenkamp, en natuurlijk aan mijn man, twee mensen dus'. 'Weet U, mijn vader kon niet van mij afblijven en heeft echt hele nare dingen met mij uitgehaald, seksuele dingen'. 'Hij zei vaak dat hij dit eigenlijk niet wilde, maar dat het de duivel was die hem het liet doen, en die duivel zat in mij volgens hem, wat ik zelf ook geloofde in die tijd, want wat wist je als jong meisje nou helemaal?'.

Even was ze heel stil, als of het verleden haar weer voor de geest kwam, toen ging ze verder. 'Aan tafel ging hij dan uitgebreid bidden, en dan vroeg hij aan God om ons te helpen vechten tegen de duivel, die hem, mijn vader, dwong tot onchristelijk gedrag'. 'Maar, een dag later was het weer raak, dan begon alles weer opnieuw'. 'Begrijpt U nu mijnheer Zitman, ook al klinkt het natuurlijk heel raar, dat het kamp in eerste instantie als een bevrijding voor mij en mijn moeder kwam. Maar dat is natuurlijk wel veranderd, want we hebben het wel heel slecht gehad.

'De waanzin van het kamp is met geen pen te beschrijven'. 'Het was overleven op een manier die voor een dier nog onwaardig is'. Toen vertelde ze me hoe ze op een koude dag, na een lange bootreis samen met haar moeder in Nederland aan kwam, het beloofde land. Maar, dat viel tegen, want in Nederland was geen luisterend oor voor de verhalen van de slachtoffers van die verschrikkelijke jappenkampen. Eerder moesten ze steeds maar aanhoren hoe erg het in Nederland was geweest onder de Duitse overheerser, dat er haast geen stof was om kleding van te maken en dergelijke.

'Later ben ik getrouwd met mijn man, waar ik zo vreselijk veel van hou, dat ik het soms zelf niet geloof, en we hebben twee prachtige zoons en nu ook al weer heerlijke kleinkinderen'. 'Altijd heb ik veel gezongen, en ook nu nog treed ik regelmatig op, overal in het land'. 'Eigenlijk zou ik heel gelukkig moeten zijn, maar toch is er zo nu en dan die onbestemde heimwee, naar iets wat ik niet onder woorden kan brengen'. Toen werd ze stil, en langzaam nam ze de statige houding weer aan, waarmee ze mijn praktijk binnenkwam.

'De enige die U uw verhaal verteld hebt als kind noemt U Moeder, de oude vrouw in het kamp, vertel eens wat meer van haar', vroeg ik aan mijn bezoekster. 'ja', zei ze terwijl er een lach om haar mond verscheen, 'Moeder, dat was een heel speciale vrouw, een echte oude, wijze vrouw, die voor iedereen een luisterend oor had'. 'U moet zich voorstellen dat we vaak maar een stukje brood en wat water per dag kregen, daar moesten we het mee doen'. 'Haar stem werd nog mooier toen ze me vertelde hoe de oude vrouw driemaal per dag, ondanks de ellende, ondanks de vuiligheid, op de grond ging zitten en een oude shawl als kleedje voor zich uitspreidde'. 'Zwijgen en heel langzaam at ze dan het beetje voedsel wat ze kregen op, en bleef, "zo lang het kon", in meditatie houding zitten'. 'Steeds meer vrouwen kwamen om haar heen zitten, gehoor gevend aan de rust die deze oude vrouw uitstraalde'.

Wanneer de vrouw, toen een meisje, met "Moeder" sprak werd ze altijd heel rustig en tevreden, alsof ze helemaal niet in het kamp bij die gehate Jappen was. Het praten over die oude vrouw, die niet voor niets in het kamp door iedereen "Moeder" werd genoemd, zorgde ervoor dat ze er heel opgelucht uit ging zien.

'Mijn hele leven heb ik gezocht naar dat vrije, maar ook mysterieuze gevoel dat "Moeder" vertegenwoordigde', vertelde ze me. Ze had het in het geloof gezocht, later in Yoga en in andere spirituele, geestelijke bewegingen, maar nergens had ze het echt gevonden.

Ik maakte haar attent op iets wat zo nu en dan gebeurde als ze als zangeres optreedt. Dan staat ze te zingen, en opeens, zonder enige aanleiding, lijkt het wel of alles zomaar van zelf gaat. Dan staat ze daar niet meer als vrouw die een liedje zingt, maar dan is ze zich gewaar van zichzelf, van het zingen, van de zaal, van alles wat er gebeurd. Later zegt ze dan, "Ik" had een geweldig optreden maar in werkelijkheid was er geen ik op dat moment. De zaal, de toeschouwers zijn dan ook veel enthousiaster dan anders.

'U hebt gelijk' zei ze, 'dan ben ik helemaal mezelf en gaat, zoals U het zegt, alles gewoon vanzelf'. 'Maar, dat is er alleen als ik alles loslaat, als ik helemaal spontaan ben, ja, eigenlijk zo als het bij "Moeder" in het kamp was'.

Weer kwamen er tranen, maar nu van geluk. Ik "zag" hoe ze alle spanning die in haar waren in één keer losliet. Haar toch al mooie gezicht leek transparant, licht gevend te worden. Haar armen maakte een gebaar als of ze de hele aarde en haar hele leven omarmde. 'Dit is het', sprak ze, en ook haar stem leek helderder dan te voren. 'Dit is wat ze het Koninkrijk noemen, verlichting, het is net als of ik eindelijk thuis ben gekomen'. 'Hoe heb ik dit altijd over het hoofd kunnen zien, ik heb me hele leven zo lopen zoeken en het is gewoon in mij'. 'Dit is wat ik mijn leven lang zoek, het is de hemel die in mij is'.