Zen - Jac Zitman

In de beelden die we uit Japan zien kunnen we heel duidelijk opmaken dat we in dit land 'van de reizende zon', met een heel andere cultuur te maken hebben. Leven we in Nederland in een cultuur die is ontstaan uit het Christendom, in Japan is het Boeddhisme de belangrijkste leer.

Het Boeddhisme kent geen persoonlijke godheid, waarop men een beroep kan doen, om een Boeddha, een verlichte te worden.

'Men moet het zelf doen en kan het zelf doen', aldus de leer, 'want in ieder mens woont de Boeddha, en iedereen is in staat om een Boeddha te worden.

'Doorbreek het harnas van denkbeelden en voorstellingen waar binnen je bent groot gebracht en die je in je verleden hebt verzameld', stelde Boeddha, 'zij zijn de kurk op de fles van het leven. Slaag je er in die kurk weg te halen dan sta je naakt zonder zekerheden voor de spiegel en zie je jezelf'. 'Sla dan de spiegel stuk en stap er door heen', zou een Boeddhist zeggen. 'Verlaat het tweesporig denken, van ja of nee, goed of slecht, hoog of laag'. 'Geloof in het ledig zijn van welke voorstelling of welk idee dan ook, om aldus volledig te worden'.

Om met een Christelijk mysticus te spreken, Meister Eckehart die eens zei: 'God was leeg toen hij de wereld schiep en hij schiep ons naar zijn beeld'. Zo ver staan Boeddhisme en Christendom dus uiteindelijk niet van elkaar af. Zij hebben een gemeenschappelijke noemer: die leegte, die tegelijkertijd weer alles in zich heeft en daardoor scheppend is, die een mens bevrijd van zijn banden en open maakt.

'Terugkeren naar het gezicht van voor de geboorte', is de kern van de leer van het Boeddhisme', wat betekend dat men gaat leven zonder voorkeuren en zonder het maken van keuzes.

Ook in het Christendom zien we deze leer terug in de woorden van Jezus die zegt dat we wederom geboren moeten worden in onze geest. 'De wind blaast, waarheen hij wil, en je hoort het geluid', stelde Jezus, 'maar je weet niet waar hij vandaan komt of heen gaat, en zo is een mens die uit de geest opnieuw geboren is'.

In het Christendom bereikt men hierdoor het 'Koninkrijk der hemelen' en in het Boeddhisme noemt men het 'Nirwana'. En de mens die daarin geslaagd is en aldus volgens het Boeddhisme op de drempel van het Nirwana staat, maar weer omkeert om zich onder de mensen te mengen om hen te helpen op hun weg noemt men een Bodhisattva. En deze Bodhisattva's hebben dan, zoals je dat ook in het Christendom bij de verschillende kerken ziet, zo hun eigen leer ontwikkeld.

In Japan zien we overwegend het Zen Boeddhisme dat in de zesde eeuw door zijn stichter, Bodhidharma, uit India naar China werd gebracht. Vanuit China verspreidde Zen zich via Korea naar Japan, waar het tot grote bloei kwam. Alle vormen van leven en cultuur werden door Zen beïnvloed.

Niet alleen het zitten in stilte, het beroemde thee drinken, maar ook het aanleggen van tuinen, het zwaardvechten, bloem­schikken en boogschieten zijn 'meditatie vormen' tot 'de weg waarop men tot het Nirwana kan geraken'.

De Japanse Sumiye schilders, gebruiken een inkt vermengt met lijm, zodat zij in één snelle penstreek het moment moeten vastleggen. Overdoen is onmogelijk.

De thee ceremonie is voor ons vaak symbolisch voor Japan. Deze ceremonie is heel wat anders dan ons gewoon thee drinken. Voor zo'n ceremonie wordt het huis schoon­gemaakt, de tuin aange­harkt, in het kort alles gedaan voor de ontvangst van de gasten. Als ze komen worden ze ontvangen in een apart vertrek dat vier en een half tatami groot is. Een tatami is een mat van 180x80cm.

In de thee ceremonie zijn harmonie, eerbied, zuiverheid en rust belangrijk. Dus in het gieten van het water, het suizen van de ketel, eenvoudig en geordend. Dan het omvatten en bewonderen van de kom en daarna het drinken van de bittere thee. En dit alles met alle geduld, om zo de eigen wil op te geven.

Ik sprak net over Zen als leer, maar Zen is geen leer. Een leer heeft een einde. Zen geeft rust in een snelle maatschap­pij. Daardoor heeft Zen ook vat op de snelle, Japanse maat­schappij, en op velen in de westerse wereld.

Oud minister president van Agt, die ook ambassadeur in Japan is geweest, vind dat Zen zeer belangrijk is en houdt zich bezig met Zen meditatie, en dat terwijl hij toch ook een overtuigd christen is.

Zen is goed voor alle mensen, omdat het geen leer is maar een wijze van leven. Omdat het vermeende zekerheden wegneemt, omdat het leeg maakt van vaste voorstellingen, omdat het je terug brengt naar het 'onbetekend' zijn.

Wil men een open blik houden in politiek, kunst, wetenschap en leven en deze weer onder één noemer brengen dan is Zen daartoe in staat.